Минзакир Шакир улы Нуретдинов “Онытылмас м?гъриф?тче” диг?н язмасында якташыбыз, олы педагог Х?мз? Юсуп улы Долотказин турында язган. Ул гомерен м?гъриф?т эшен? багышлаган кеше: татар м?кт?пл?ре ?чен укытучылар ?зерл?г?н, татар балаларын м?кт?пл?рд? укыткан, Пенза ??м Башкортстанда м?кт?пл?р ачкан, Ульян, Пенза, элекке Куйбышев (Самара) педагогия училищеларын ?ит?кл?г?н кеше. Аны? турында якташларына с?йл?рг? булдык.
Х?мз? Юсуп улы Долотказин 1890нчы елда Инсар ?язе Пенза губернасы (Мордовия Республикасы) Большие Поляны авылында урта х?лле крестьян гаил?сенд? туа. ?тисе игенчелек бел?н шогыльл?нг?н, хезм?тк? Астрахань ш???рен? д? й?рг?н. Х?мз? Долотказин 1898нче елдан алып 1907 нче елга кад?р татар м?кт?пл?ренд? белем алган. 1907 нче елда Уфадагы татар м?кт?пл?рен? укытучылар ?зерл?г?н «Галия» м?др?с?сен? укырга кер?. ?мма студентлар забастовкасы булу с?б?пле, чыгарылыш курсыннан кит?рг? м??бур була. Коммитет р?исе Долотказин м?др?с? уку планына д?ньяви предметларын укыту проблемасын к?т?р?, шу?а 64 ш?керт бел?н берг? куыла.
1913 – 1916нчы елларда Долотказин Х?мз? земский башлангыч м?кт?пл?р ?чен укытучылар ?зерл?г?н ?ч еллык педагогик курсларда укып, Уфа земский управасы бел?н Ново-Размекеев башлангыч м?кт?бен? укытучы ??м м?дир итеп билгел?н?. Бу авылда ни м?кт?п, ни м?кт?п ?чен бина булмаган. Ул м?кт?п т?зер ?чен акча табып бинасын т?зеп, Ново-Размекеев авылында беренче белем йортын ача.
1917нче елны? январь аенда Долотказин Х?мз? Юсип улы Оренбургны? 105нче пехота полкына х?рби хезм?тк? алына. Ул, полк м?кт?бене? укытучысы буларак, солдатларны укырга - язарга ?йр?т?. Муса ??лил бел?н д? Оренбургта чакта таныша. Шул елны? августында Х?мз? туган авылына кайта ??м Октябрь революциясен д? Большие Поляныда каршы ала. Ул бу елларда авыл китапхан?се ача, авылдашлары каршында с?яси темаларга чыгышлар ясый.
1918 елда Уфа педагогия институтына укырга кер? ??м шул вакытта т?рбиясез балалар ?чен оештырылган 38нче тимерюл м?кт?бенд? укыта. 1919 – 1922нче елларда Уфадагы татар-башкорт м?кт?бе заведующие ??м укытучысы булып эшли. Х?тта 1919нчы елны М?ск??г? 1нче м?гариф хезм?тк?рл?ре съездына делегат буларак сайлана. Съезд, гражданнар сугышы барганга, булмый кала. Ян? туган якларына тартыла. 1922нче елда биология белгечлеген алып институтны т?мамлап чыккан Х?мз? Юсип улы Большие Поляны диг?н туган авылына кайта.
Июльд? Пенза ш???ре татар педагогия техникумына м?дир итеп билгел?н?ен Пензаны? беренче партия секретаре ?йт? ??м республиканы? татар м?кт?пл?ренд? латин графикасыннан руска к?ч? процессын тизл?терг? куша. 1930нчы елга кад?р бу эшне башкарып чыга якташыбыз. Шул ук вакытта ??мгыять эшенд? актив катнаша. Шактый т??риб? туплаган Х?мз? Юсип улын Ульян татар педагогия техникумына директор урынбасары ??м биология укытучысы итеп к?чер?л?р. ?иде ел эшл?г?нн?н со?, 1937нче елда, педтехникум директоры итеп куела. Биш ел д?вамында педтехникум партоешмасы секретаре буларак политукулар оештыра ??м башка ??мгыяви эшл?рне башкара.
Б?ек Ватан сугышы башлангач, 1941нче елда, Ульяндагы педучилище Куйбышев ?лк?се Камышлы авылына к?черел? ??м 1956нчы елга кад?р ул, Долотказин Х.Ю. директор ??м укытучы вазыйфасын ?ти. Бу елларда авыл ??м район ??мгыять эшл?ренд? актив катнаша. Еш сайлау комиссиясе председателе була, партия конференциял?ренд? чыгышлар ясый, Камышлы авылы Советы депутаты да була. ? 1956нчы елда педучилище ябылу с?б?пле, лаеклы ялга чыга.
Х?мз? Юсуп улы Долотказин укучыларына биология, география ф?нн?ре буенча тир?н белем бирг?н, рус теле ??м ?д?биятын, математиканы, гар?б телен яхшы белг?н, М??ит Гафури, С?йфи Кудаш бел?н дус яш?г?н; чынлыклы кеше булган ул.
Х?мз? Юсуп улы Долотказинны? кырык еллык педагогик хезм?те «Отличник народного просвещения» билгесе, «За доблестный труд в Великой Отечественной войне» медале ??м «За доблестный труд в ознаменование 100-летия со дня рождения В.И.Ленина», «30 лет Победы в Великой Отечественной войне 1941-45гг.», юбилей медальл?ре, к?псанлы мактау грамоталары бел?н б?л?кл?нг?н ш?хесебез.
?йтеп кит?рг? кир?к, Х?мз? Юсуп улы Долотказинны? тормыш ипт?ше, кызы ??м кияве Камышлы м?кт?бенд? укытучы булып эшл?г?нн?р.
Х?мз? Юсуп улы Долотказин 1979нчы елда Камышлыда ?л?. Камышлы халкы аны сагына, ? туган ягында аны сагынучы бармы? Аны? турында тагы да к?п белер идек; языгыз.

?зерл?де Н.Х?лил