Быел бу чара «Татар теле ??м ?д?бияты буенча белем бир?не? сыйфатын ?стер? ?чен инновацион методика ??м технологиял?рд?н куллану» исеме астында ?тте. Ки??шм?д? м?гариф хезм?тк?рл?рене? еллык эшч?нлеге анализланды, республика к?л?менд? ?тк?релг?н б?йгел?рне? н?ти??л?ре ишеттерелде.Мордовия м?гариф хезм?тк?ре Раиса Ивановна Акашкина белем бир? учреждениял?ренд? булган проблемаларны милли м?кт?пл?рд? мукшы, ?рз?, татар ??м рус м?кт?пл?ренд? мордва телл?рен укыткан укытучылардан ?зл?ренн?н сорап белде. Шул проблемаларны? чиш? юлларын к?рс?тте. И? беренче планда азкомплектлы м?кт?пл?рне? ябылуы барча м?гариф эшлеклел?рен борчый. Раиса Ивановна шу?а ?авап итеп, Россия буенча барган с?яс?т буенча, рус ??м башка телле м?кт?пл?р бертигез ябылуы турында ?йтте. Тагы бер борчыган к?ренеш - ул милли телл?рне ?йр?нг?нд? т?р?ем? эшенд?ге туган авырлыклар, татар теле ??м ?д?бияты буенча (6, 9нчы сыйныфлар ?чен) ?итешм?г?н д?реслекл?рне булдыру кебекл?р иде. Тагы сыйныфта 25т?н к?п булган укучыларны группачыкларга б?л?, тел?к бел?н телл?рне ?йр?нг?н укучыларга (бер ген? укучы булса да) шартлар тудырырга кир?к диеп ?йтте. Акашкина Р.И. Мордовия м?гариф министрлыгында милли эшл?р буенча я?а белгеч бел?н таныштырды. Ул – Чернова Наталья Алексеевна. Укытучыларда килеп чыккан сорауларны чиш? ?чен элемт?не аны? бел?н тотарга кушты.
Мордовиябезне? М.Е.Евсевьев исе менд?ге педагогия институты филология ф?нн?ре факультеты ?ит?кчесе Василькина Любовь Васильевна республикабыз м?кт?пл?ре бел?н ф?нни-методик эшл?р буенча килеш?л?р аркасында булган хезм?тт?шлек турында с?йл?де.
Укытучыларны? август ки??шм?сен ?тк?р? ?чен пединститутта барлык шартлар тудырылган иде. Татар теле ??м ?д?бияты укытучылары секциясе, пленар утырыштан со?, аерым компьютерлаштырылган аудиторияд? эшл?де.
«...Б?генге ??мгыять укытучыдан янача фикер й?ртеп я?ача укытуны тал?п ит?. Алдынгы педагогик технологиял?рне у?ышлы укыту процессына керт?, укыту - белем бир? системасында я?алыкларны у?ышлы куллану, педагогик ??м методик белеп эзлекле эш итк?нд? ген? у?ышка ирешерг? м?мкин. Барысы да укытуны? сыйфатын яхшыртуга, ??ркемг? белем алырга м?мкинлек ??м шартлар тудыруга алып барырга тиеш. Тагы бер н?рс? турында беркайчан онытмаска тиешбез - ул туган теле?не яратып эшл??. Татар теле ??м ?д?бияты укытучыларыбыз бу критериял?рне иск? алып эшлил?р”,- ди Насырова Наил? Х?лил кызы, рес публиканы? татар теле белгече. Приоритет милли проектны? тормышка ашыру Россия м?гарифен модернизациял?? концепциясе нигезенд? белем эчт?леге баетыла, укучыларны? м?гълумат бел?н эш ит? с?л?те ?стерел?, я?а укыту программалары, планнары буенча белем ??м т?рбия бир? системасы эшли. Барлык эшне? н?ти??се - укучыга ныклы белем бир?, дидек. Бу юн?лешт? эшл?г?н м?кт?пл?р, укытучылар, укучылар т?рле биеклект?ге Грантлар яулап алдылар, т?рле конкурсларда ??м олимпиадаларда катнашып ?и??чел?р р?тен? чыкканнары турында “Юлдаш” газетасы яктыртып кил?. Барыбер ана телен тырышып укыткан укытучыларны ??м м?кт?пл?рне ?йтеп кит?рг? кир?к дип уйлыйм. Ул – Темник районы Тархан урта м?кт?бе директоры Кугушева Халис? Сафиулла кызы, туган тел укытучылары – Мамлеева Нурия Хафиз кызы бел?н Дулатова Адил? К?рим кызы, Рузаевка районы Татар Пешл? урта м?кт?бе директоры Шамонова Флора ?хм?т?ан кызы ??м татар теле укытучысы Саляева Сания Спартак кызы, Л?мбер? районы Пензятка урта м?кт?бе директоры Заликова Надия Харис кызы бел?н Юмаева Рауза М?катд?с кызы ??м башкалар, ??м башкалар.
Укыту системасы я?ара, шу?а к?р? укучыларны? белем ?зл?штер? д?р???сен тикшер? формалары турында уйланырга кир?ктер дип уйлыйм, ч?нки мониторинглар БДИ (берд?м д??л?т имтиханы) формасында ?тк?рел? ??м быел тугызынчы сыйныфлар чыгарылыш эшл?рен я?а формада ?тк?рдел?р. ?йтеп китк?н м??гелек проблема: ул да булса, укучыларны? язма ??м ?йтм? тел байлыгыны? т?б?нлеге. С?б?бе билгеле; ?йд? ??м х?тта кайбер м?кт?пл?рд?, укучылар ?зара рус теленд? аралашалар. Кайбер ата-ана телне ?йр?н?г? игътибар итми ??м укытучыларыбыз да шул ук фикерд? торучылар бар. Телне ярату, ?йр?н? тел?ге уяту - агарту эшен актив, системалы алып барганда гына кир?кле н?ти??г? ирешерг? м?мкин. Бу проблеманы чиш? юлы бер: культура, с?нгать аша м?х?бб?т уяту. Моны? ?чен к?бр?к класстан тыш эшл?рне (т?рле т?г?р?кл?р, мероприятиял?р) к?бр?к ??м н?ти??лер?к ?тк?рерг? кир?к. Югарыда ?йтелг?н с?зл?рг? д?лил итеп, укучыларны? ?йтм? ??м язма телен ?стер? м?сь?л?л?рен к?н т?ртибен? куеп, Ромодан районы Алтар урта м?кт?бенд? тырышып укыткан Венера Галлям кызы Мусалеева эш т??риб?сенн?н чыгып с?йл?де.
“М?гариф” диг?н милли проектны тормышка ашыру укытучы ?илк?сен? ята. Укытуны? сыйфатын к?т?р?, белем алуны ??ркем ?зл?штер? алырдай ит? - м?гариф эшен я?артуны? и? м??им бурычы. Я?алыкларны тормышка ашыру чаралары, алым ??м методлары да укытучы кулында. Укучыны рухи бай т?рбиял??д? милли-региональ компоненттан кулланып хезм?т ит?че Дубенка районы Кочкурово м?кт?бе укытучысы Альфия Кетдус кызы Узбякова чыгышын презентация бел?н тулыландырып, фикерл?ре бел?н уртаклашты. Ломат авылы укучыларын Кочкурово м?кт?бен? укырга к?черг?ч, югалып калмаганнар: т?рле чараларда призлы урыннар яулап кил?л?р. Татар ?д?биятын, м?д?ниятын башка милл?т халкыннан да ихтирам иттер? бел?л?р.
Татар телен ?йр?т?д? я?а педагогик ??м компьютер технологиял?рен куллану эшене? н?ти??сен яхшыртырга, я?а д?реслек, кулланма ?сбаплардан укытучыга я?ача эшл?рг? м?мкинчелек бир?; электрон китаплар д?ресне? н?ти ??лелеген арттыра, ди Л?мбер? районы Пензятка урта м?кт?бе укытучысы Рауза М?кадд?с кызы Юмаева. Шул ук м?кт?пт? хезм?т итк?н Надия Мухаррям кызы Максутова ана теле д?ресл?ренд? рухи ??м патриотик т?рбия бирг?нд? кулланган ??м у?ышларга ирешерг? ярд?м итк?н эффектив алымнар бел?н эш ит?е турында с?йл?де.
Саляева Сания Спартак кызы, Рузаевка районы Татар Пешл? урта м?кт?бе укытучысы, презентация ярд?менд? якташыбыз Ш?риф Камал турында туплаган материалы бел?н уртаклашты. Эшне? н?ти??лелеген? иреш? юлларыны? беренчесе: теоретик белемне практик куллана бел?, ди. Бу очракта кагыйд?л?рне бел? ген? ?итми, аларны к?р?, куллана белерг? ?йр?терг? тиешбез диг?н бурычларны республика укытучыларына ки??ш итте. Сания Спартак кызы ?зе презентациял?рне у?ышлы т?зи ??м укучыларына да и?ади эш формасында эшл?рг? ?йр?тк?н.
Х?зерге шартларда укытучыларны? белемен ?стер?, аны камилл?штер? – и? м??им проблемаларны? берсе ик?не к?н кебек ачык. Аны тормышка ашыру укытучыдан ?з ш?хесен? т?нкыйть к?злегенн?н карап, я?алыкка омтылуны, заман сулышын тоеп, белемен эзлекле ?стер?не, укыту-т?рбия бир? процессына и?ади якын килеп эшл??не тал?п ит?. И?ади хезм?т итк?нд? туган тел кабинетларыны? роле зур. Кабинетында туплаган материаллардан эффектив куллануы турында Нурия Хафиз кызы Мамлеева эш т??риб?се бел?н уртаклашты. Тагы Л?мбер? районы Аксен урта м?кт?бе укытучысы Абдюшева Альфия Ш?йхетдин кызы ?зе ??м м?кт?п директоры Б?дрединова Альфия Ибра?им кызы ана телен укыту, т?рбия бир?не у?ышлы алып баруларына мисалларны ишеттерде. Укытучылар секция утырышында татар теле ??м ?д?биятын укытканда, укучыларга тиешле т?рбия бир?д? барлыкка килг?н актуаль м?кт?п х?лл?ре турында уртаклаштылар; берг?л?п чиш? юлларын таптылар. М?кт?п, укыту - т?рбия бир? проблемаларына ??рбер укытучы кагылып китте. Тулаем алганда, ?йтк?нн?рне йомгаклап, укытучылар тырышалар, билгеле у?ышларга иреш?л?р, кимчелекл?рне булдырмаска тырышалар. Булган проблемаларны? чишелеш юлларын табу юлларын эзлил?р.
С?йл?ш? ахырында, гад?тт?геч?, н? ти?? ясалды ??м рекомендациял?р кабул ителде. 2013/2014 уку елында татар телен ??м ?д?биятын укыту процессында т?б?нд?гел?рг? икътибар ит?рг? кир?к диг?н методик ки??шл?рне? кай берл?ре т?б?нд?: программа материалын д?рес тормышка ашырырга, укучыларны? д?рес с?йл?м, язма телен ?стер?д? ??м актив алым ??м методларын кулланырга, белем бир? процессында я?а педагогик ??м компьютер технологиял?ренн?н д?рес кулланырга. Тагы тел ??м ?д?бият укытканда региональ материалны у?ышлы куллаырга, укучыларда милли ?за? ?стер? ?стенд? тырышыбрак эшл?рг?, м?кт?пл?рд? милли культура почмагы яки музейлар булдырырга.

Н.Х?лил