?ир, авыллар темасы ??рвакыт к?н ?з?генд?. ?ир ул - т?п яш?? чыганагы. Шул ?к вакытта хезм?т кую урыны да, байлык туплау чарасы да. Мен? шу?а к?р? ?ирне без т?п ?итештер? чыганагы дип атыйбыз. Белеп эш итк?нд?, ул тузмый, байлык тудыра.
Мордовияд? авыл ху?алыгы ?ирл?рене? инде 82,2 проценты с?р?лек ?ирл?р. Бу - югары к?рс?ткеч. Россияд? ул 60 процент кына. Калганы - болын ??м к?т?лекл?р. Булган ?ирл?ребезне к?з карасы кебек саклау, бу ?лк?д? хокукларыбызны яклау ??м ??р карыш ?ирд?н н?ти??ле файдалану - б?генге к?нд? Мордовия халкыны? т?п изге бурычы. Мордовия Госсобрания р?исене? беренче урынбасары Виктор Гаврилович Печаткин: «В Мордовии вся земля обрабатывается, не найдешь и гектара пустующего», - ди Самарада «Земля. Недвижимость» исеме астында ?тк?релг?н форумда. Кеше пайлары да эшк?ртел?, шу?а хокуклары булмаса да. ?лег? кад?р суд ??м прокуратурада бу ситуацияне чиш? торган т??риб? юк иде. Б?ген судларда беркемг? кир?к булмаган ?ирл?рне барлыйлар ??м муниципаль милекк? (собственность), яки межалаганда барлыкка килг?н ?ирл?рне, закон буенча, я алда эшк?ртеп килг?н кешег?, я аукционда сатыла. Республикабыз Госсобраниясе р?исене? беренче урынбасары ?йт?енч?, ?ирне рациональ кулланудагы законны ?зг?рт? аркасында аны залогка бирерг? м?мкинчелек туды, ди. Шул табыш акчасына аграрийлар орлык, ашламалар ??м башка кир?к-ярак алалар.
?лег? кад?р х?лл?р б?тенл?й башка иде. Тарихка к?з салый. Колхоз, совхозлар таркалгач, ??рберебезг? бернич? гектар ?ирг? ия булуыбыз турында танык лыклар тапшырдылар. Бу таныклыкларны ?л?ш?не ??р ху?алык ?зенч? х?л итте. Кайдадыр ?ирбил??че таныклыгын халыкка к?рс?теп кен? алдылар, кайдадыр кулларга тапшырдылар. Берзаман авылларда аларны сатып алучылар барлыкка килде. Бигр?к т? зур ш???р тир?л?ренд? урнашкан авылларны? ?ирл?рен к?пл?п сатып ала башладылар. Акчасызлыктан, эшсезлект?н интекк?н авыл халкы башта ун-унбиш ме?г? бирг?н булса, х?зерге к?нд? булган ?ирен к?бр?кк? сата. К?кт?н т?шк?н бу акчаларга кемдер базарга барып баштанаяк б?тен гаил?се бел?н киенеп кайтты, кемдер т?зелешк? тотты, кемдер машинасын я?артты, ?и?аз алды...
?ир пайлары – халык арасында а?ла шылмаучанлык, борчылу тудырган четерекле темаларны? берсе. Авыл ху?алыгы билгел?нешенд?ге ?ирл?рне гражданнарга бушлай б?леп бир? башлангач, авыл халкы ме? т?рле сорауга ?авап эзли башлады. Пенсионерлардан салымын т?л?теп, ?ирне ?зл?ре файдаланган, ?мма бер тиен д? аренда хакы т?л?м?г?н инвесторлар да барлыкка килг?н иде. ?зе эшк?ртерг? тел?п, еллар буена ?ир паен сорап й?р?чел?р д? ?ит?рлек булды. Чыннан да, бу бик м??им ??м актуаль м?сь?л?. Озак еллар д?вамында ?ирл?рне буш тотып, аларны резервта калдырырлык д?р???д? без алай бай ил т?гел ?ле. Шу?а авыл ху?алыгы ?ирл?ре эшл?рг?, халыкка файда китерерг?, ху?алыкны? табышына ?йл?нерг? тиеш. Ул ?ирд? инде нинди д? булса бина т?з? яис? иген иг?, ?ил?к-?имеш ?стер?не авыл кешесе ?зе х?л ит?рг? бурычлы. Колхозлар таркалгач, каушаган авыл халкы, тормышын ?айга салды инде х?зер: утыз сутый бакча? булса, мал-туарын асраса, яш?рг? була, саулык кир?к. ? с?н? барган авылларда картларга б?р??ге утырту бел?н шогыльл?н?не? кир?ге калмады, к?чл?ре д? юк. Ч?нки бер-ике кеше бакчадагы утыз-кырык сотый ?ир б?р??гене эшк?рт? д? алмый. Мал-туар асрамагач, кемг? ашатсын шул б?р??гене; элекке кебек Ельник крахмал заводына ?ыеп та алмыйлар бит, башка районнарда кебек спирт заводларына да ?ыймыйлар. Ельник районындагы Акчеевода элек авыл к?т?ен? 115 – 120 сыер й?рг?н булса, б?ген – 11. Авылда яшьл?р д? аз кала, калганнары да мал-туар асрарга артык ашкынып тормый. Шу?а к?п ?йберне ?стереп азапланасы да юк; кир?ге кад?рен арзан хакка сатып кына аласы. Х?к?м?тебез бу проблеманы чиш? ?чен кече бизнес, предпринимательлек эшл?рен яклап процентсыз ссудалар, инвестициял?р биреп тора. Шу?а тырышкан кеше, х?к?м?тк? таянып, ш?хси фермалар, эшк?рт? цехлары ??м башка, ??м башкаларны булдырып ?ирд?н табыш алалар. ? бит ?ирл?ребез эшл?рг?, табыш китерерг? тиеш.

Наил? Насырова