Мордовияд? 2013нче елны? 1нче августына булган статистика буенча 814543 кеше яши. 4689 туган баланы? 2481- малай ??м 2208 кыз бала. ЗАГСта законлы кавышучылар саны 3049 арткан, ? аерылушычылар саны – 1948. Югарыда ?йтелг?нн?рне? саннар ЗАГСта терк?л?.
Тантаналы минутлар. Куллар кулда, к?зл?р к?зд?… Парлар бер-берсен? м??ге тугры булырга в?гъд?л?р биреп, балдаклар алыша. Й?зл?ренд? якты шатлык нуры балкый.
Г?з?л мизгелл?р. - ...Гомерлек пар булыгыз! - диг?н тел?к бел?н ике й?р?кне законлы т?ст? кавыштыручы Дубенка районы Ломат авылыны? администрациясенд? секретарь булып эшл??че Маид? Абдулхак кызы Маштакова саф татарча я авыл Советы бинасында, я авыл клубында ?тк?р? булган. Б?ген бу милли традиция ?лг?н, ч?нки ЗАГС Дубенкага к?черелг?н.  Анда  барлык эшл?р х?к?м?т теле - рус теленд? алып барыла. Бу турыда Л?мбер? районы Кривозерье авылы советыны? х?рм?тле ?ит?кчесе булып хезм?т итк?н Ш?мил К?мил улы Китаевтан да сораштырдым. Ул: “Исхакова Сания ?м?р кызы саф татарча гомерлекк? сайлаган парларны законлаштыру тантанасын алып барды, т?рле конкурслар оештыра-оештыра кызыклатып чыгара иде халыкны. Р?мзия ?м?р кызы Ямбаева (авыл Советы хезм?тчесе) а?а ярд?м ит? иде; тантаналы р?вешт? удостоверениел?рне тапшырып бара иде. Барлык церимония клубта ?тте. Клуб хезм?тк?ре Касим абый Аитовсыз (с?нгать ?лк?сен ?ит?кл?г?н) ?тк?реп буламы со?! К?рк?м ??м ист?лекле иттереп ?тк?р? идел?р».
Б?ген яшьл?р м?н?с?б?тл?рен я район ?з?кл?ренд?, я Саранск ЗАГСларында законлаштыралар. Анда барлык ?йбер х?к?м?т теленд?, русча алып барыла. Шул р?вешт? Мордовия авылларында да тагы бер милли традиция ?л?. ?мма никах укыту, м?четт? булсынмы, кайбер якларда егет, ? кайберл?ренд? кыз ?йл?ренд? булсынмы, ?тк?рел?. Мин татар районы дип ?йтелг?н Л?мбер?без ЗАГС хезм?тк?рен? м?р???гать иттем. Белгеч Елена Николаена Бякина бел?н аралашканда т?б?нд?ге сорауларга ?авап алдым.
- Елена Николаевна, район к?л?менд? м?н?с?б?тл?рен законлаштыручылар саны к?пме ??м бу йола (церемония)кайсы телд? алып барыла?
- Кызганычка каршы, со?гы вакытта районыбыз яшьл?ре арасында м?н?с?б?тл?рен законлаштыручылар бик ук к?п т?гел. К?з айлары элек-элект?н туй ае дип саналса да, алар б?генг? барлыгы 27 пар. Сорауны? икенче ?лешен? ?авабым т?б?нд? - йола Россия Федерациясенд? кабул ителг?нч?, рус теленд? алып барыла.
- ?йтегезче, бу тантаналы к?нне татарча алып баруыгызны тел?п м?р???гать ит?чел?р бармы?
- Мин ?лег? кад?р мондый тел?к белд?чел?рне ишетк?нем булмады, м?р???гать ит?чел?р д? б?генг? юк.
- Тагы бер соравым бар: кушылучылар арасында катнаш гаил?л?р очрыймы?
- Очрый, ?мма аерылушычыларны? байтагы катнаш никахны с?б?п итеп т? ?йт?л?р.
Язмамны тулыландыру максаты бел?н, Саранск ш???ре ?з?к ЗАГС хезм?тк?рл?рен? м?р???гать иттем. ЗАГС бинасы тыштан матур иттереп елмаеп торса, эчк? ?тк?ч т? н?фис к?н?фил?р, нечк? дизайн бел?н башкарылган кия? ??м яшь килен б?лм?л?ре...барысы да яшьл?рне? кил?ч?ге д? матур булсын дип башкарылган. Ярты с?гать вакыт эченд? гариза кабул ит? б?лм?сен? ?ч пар яшь ?зл?рене? м?н?с?б?тл?рен законлаштырырга дип гариза тапшырырга килг?нн?р. Бер ?би оныгына справка ?чен килг?нен ?йтте ??м тагы шундый кешел?р, кыеп я?гыр явуына карамыйча, булган м?сь?л?л?рен чишеп й?рил?р.
ЗАГС директоры урынбасары Татьяна Алексеевна Куприянова бел?н с?йл?шк?нд? бернич? сорауга ?авап алдым. Б?т?нн?рг? бирг?н сорауларны Татьяна Алексеевнага да бирдем.
– М?н?с?б?тл?р законлаштыру кайсы телд? алып барыла ??м язылышучылар туган телл?ренд? (мукшы, ?рз?, татар, яки башкаларында) ?тк?р? тел?ге белдер?чел?р булдымы? Аерылышу очраклары еш буламы?
– М?н?с?б?тл?рне регистрациял?? х?к?м?т теле - рус теленд? алып барыла, ? туган телл?ренд? язылышуны законлаштыру тел?ге белдер?че б?генг? кад?р булганы юк. Икенче сорауга ?авап - булгалый. Нигезд?, суд карары бел?н кил?л?р, ди Т.А.Куприянова.
М?н?с?б?тл?рне законлаштыру зарури (необходимость), ?мма со?гы вакытта гаил? институтыны? кыймм?те к?зг? к?ренеп югала баруы к?з?тел?. К?пл?р м?н?с?б?тл?рен ни русча, ни туган теленд? законлаштырырга ашыкмый. Интернеттагы сайтларда да бу м?сь?л?не к?т?реп чыгалар. Белг?небезч?, ЗАГСка ?йл?неш? ?чен яшьл?р д?, ?лк?нн?р д? кил?. Д??л?т учреждениел?ренд? загслашыргамы, ?лл? инде язылышмый гына яш?рг?ме ик?нлеген ??ркем ?зе х?л ит?рг? хокуклы. Тик бары паспортка печать сугып, официаль р?вешт? терк?лг?н никах кына ир яки хатынны яклый ала. ??м, ?лб?тт?, бу и? беренче чиратта бала хокукларында чагылыш таба. Материаль, рухи байлык булсынмы, ир бел?н хатын арасындагы бурычлармы – болар бар да закон бел?н, Семья кодексы бел?н ныгытылган. Шу?а кешел?рне кавыштыручы б?хет сараены? ишекл?ре ??рвакыт ачык булып, гашыйкларны ?зен? чакырып торсын. Олылар белми ?йтм?с - елга яры, кеше законлы пары бел?н матур.

Наил? Насырова