Балык тоту турында к?п с?йл?рг? була, серл?ре д? ?ит?рлек. Д?нья к?л?менд? балык тотарга яратучылар байтак. Беренче карашка балык тотуны? ?лл? н?рс?се юк кебек, ул ??ркем кулыннан килерд?й эш сыман тоела. ? мен? елга буена барып суга кармак ташлый башласа?, балыкны тел?с? кем эл?ктер? алмавына ышанасы?. Балык тоту бел?н чирли торган ?з осталары да була. М?гъл?м булганча, Б?тенд?нья спорт балыкчылыгы федерациясе 2001 елда оештырыла. Ул д?ньяны? 50 иленд?ге балыкчыларны берл?штер?, оешманы? штаб-фатиры К?ньяк Кореяда урнашкан. WSFF ?ч елга бер тапкыр балык тоту буенча Д?нья кубогы ?тк?р?. Со?гы тапкыр ул 2012 елны? ??енд? Испанияд? узган. Ул чакта ук федерация в?килл?ре чираттагы турнир Россияд? ?т?р дип белдерг?нн?р, д?ресе - Татарстанда. Балык тотарга яратучылар ?чен икенче августта Мордовияне? Масловский к?лене? «Клёвое место» диг?н ?иренд? регионара турниры ?т?р. Балык тотарга яратучыларга ??м беренче тапкыр кулына кармак тотарга уйлаганнар ?чен кызыклы программа ?зерл?н?.
?ырларда ?ырланганча, ирт? та?нар атканда да, кичен кояш батканда да, барлык кеше б?йр?мн?рд? к??ел ачып ятканда да шул кармакка карап исл?ре китеп утыра балыкчылар. Яр буена б?йл?п куйганнар диярсе? ?зл?рен; йомшак ястыклары да, татлы ризыкларда да кир?кми аларга. К?нозын гына т?гел, х?тта т?нн?рен д? су ?стенн?н к?з алмыйлар. Каты салкыннарда да тыныч кына боз астыннан ниндидер мог?иза к?т?л?р. Берни эл?км?с?, исл?ре китми аларны?. Табигать баласы ?чен к?нне? ирт?г?се д? бар. Балыкчыларны? берсе бел?н с?йл?шеп алырга уйладык. Ул Айса Али улы Казаков. Мордовияне? ямьле елга - к?лл?рене? байтак яр буйлары таныш а?а. Без д? чын балыкчы булган Айса Али улыннан балык тоту серл?рен газета укучылар бел?н уртаклашуын тел?дек.
– Айса ?ф?нде, беренче тапкыр кулыгызга кайчан кармак тотканыгызны х?терлисезме? Кармагыгызга эл?кк?н и? зур балыгыгыз нич? килолы иде?
– Алты-?иде яшьт? булганмындыр, Аксен авылы уртасыннан агучы кечкен? Елшанка елгасында беренче тапкыр, орешник ботагына бармак калынлыгы кармак элеп, пескарь балыгы эл?ктерг?нем х?теремд?. Шуннан бирле балык тоту и? яраткан ш?гылем. 6 кг лы чуртан (щука), 2-3 кг лы судак тотканым бар. Сазан, ??ен балыкны? да зурлары эл?кк?ли.
- Балыкны тотаргамы, ?лл? ашаргамы к?бр?к яратасыз?
- Балыкны мин аз ашамыйм. ?мма су буенда ?ле ген? тоткан балыктан уха пешер?л?ре бик кадерле. ??рбер балыкчыны? уха пешер? рецепты аерым. Тик балыкны чистарту гына кыенга туры кил?. Со?гы елларда бик ?и?ел ??м у?ышлы балык чистартуны? бер юлын таптым. Керхер бел?н ансат кына балыкны чистарту буенча мастер-класс к?рс?тк?нем бар. Интернеттан карарга була.
– Балыкка й?р?не? т?ме н?рс?д??
– Балыкка й?р? бик т? к??елле, ул ?ан р?х?тлеге бир?. Ирт?нге тынлыкта кояш к?т?релг?нд? cаф ?ава сулап, матур табигать кочагында хозурланып утыру ?зе ни тора! Кармакны бер алып, бер салып, к?н ?тк?не сизелми д?. Балыкны ашар ?чен т?гел, ? кызык ?чен тотам. Балык дип к?йм?д?н тоткан чакта, ?тк?н елда суга бата яздым, к?р?зле телефоным да суда калды, шул чакта салкын тидереп бераз авырып та алдым. Тик алар бик тиз онытылды.
– Елны? кайсы фасылында балык тоту к??еллер?к?
– Елны? тел?с? кайсы вакытында балык тоту кызыклы. Кыш к?не салкында боз тишеп, тоткан балыгы? б?ке авызына сыймый торганда да кызык.
– Быел табигатьне? тынычсыз вакытларында балыклар ?зен ничек алып бара? Эл?г?ме?
– Су суына башлагач, балыклар суны? и? тир?н ?ирен? кит?, эссед? - сай урындалар. ??ен балыгы и? тир?н ?ирд? ята. Судак, чуртан к?бр?к тал т?бенд?. Карась, карп балыклары – ?л?нг?, комга борыннарын т?рт?л?р. Сезонга карап та т?рлеч? урнашалар. ?ылы к?нне камышлы урыннарда тынчый башласалар, тир?нг?р?к кит?л?р. Эссед? к?бр?к вак балык й?ри. ? язын кар сулары эреп т?шеп, су кислородка баеганнан со? кармакны салып-алып кына торасы?. Шулай ук боз кит?р алдыннан ??м ташудан со? беренче к?нне балык ш?п эл?г?.
– Кайчак балык б?тенл?й капмый. Бу н?рс?г? б?йле?
– Балыкны? эл?г?-эл?км?ве атмосфера басымы нинди булудан да тора. ?ава басымы 700-750 мм дан артмаса, су буена юл тотарга м?мкин. Я?гыр вакытында ??м ай тулган чакта балыкка барып торасы да юк, бу сыналган, барыбер капмаячак. ?ава басымы югары ик?н, ?ил юн?леше к?нчыгыштан булса да у?ышка ?метл?нерг? кир?кми. 30 градустан артык салкында да балыкта тамак кайгысы юк. Каршы?а буш чил?к к?т?рг?н хатын-кыз очраса, чил?к тутырып кайтырмын дим? (шаяртып к?л?).
– Кармак, ?имне ничек сайларга?
– Кармак сайлау балык т?рен? ??м су тир?нлеген?, нинди ?им саплауга б?йле. Балыкны? кайдалыгын бел? ?чен мормышканы (ялтыравык батыргычлы кармак) т?пт?н ?ск? таба к?т?реп, тир?нлек ??м агым тизлеген? карап юллыйсы?. Агымсуда балык т?пт?р?к булучан, бу вакытта мормышкаларны? да зуррагы кир?к. Гад?тт?, аларга ерткыч балыклар эл?г?. Черки личинкасы, чебен, башка кортларны саплау агым булмаган ?ирд? отышлы. Балыкчы тартмасында кармакны? т?рле зурлыктагы дист?д?н артык т?ре бар, шуларны алыштыра-алыштыра ?аен табасы?.
– Мордовияд? х?зер нинди балыклар сир?к очрый?
– Элек ат арбасына салып кайтырдай балыклар да тотып кайта булганнар, дип бабакаемны? с?йл?г?не исемд?. Стерлеть, жерех, лещ балыгы азайды, шу?а аны тотарга ярамый.
– Балык тотуны? бер?р серен ?йтер идегез?
– Телевизорда т?рле программалар эшли. Балык тоту турында сайтларда материаллар к?п. ? чын-чынлап ??р балыкчыны? ?з сере була, аны? барысын да ?йтеп бетерерг? ярамый. Агымсу булмаган ?ирд? сохари ??м кипк?н к?нбагышны иттарткычтан чыгарып болгатасы?. Балыклар бу ?имне бик ярата. Аннан чистартылмаган к?нбагыш маен он бел?н бутаган камыр-?имг? балык к?п ?ыела.
- Б?генге елга-к?лл?р, яр буе экологиясе торышын ничек б?ялисез?
– Халыкта табигый байлыкларга сак караш юк. Елгаларга производство калдыклары агып т?шеп суны пычрата. Су пычранган саен аларга ?ава сулау авырлаша, кислород ?итми. ?леге с?б?пл?р балыкларны? азаюына, кайбер т?рл?рене? сир?г?юен?, х?тта бет?ен? китер?. Браконьерларны? да т?рле приборлар бел?н шартлату ысуллары куллану очраклары да юк т?гел. Ул чакта су ?сте ?ск? к?т?релг?н балык бел?н ап-ак була. Яр буе тулы пластик шеш?л?рне?, бер тапкыр гына кулланыла торган савыт-сабаны? аунап ятуы да к??елне борчый. Чын балыкчы табигатьк? ху?аларча сакчыл карый.

Н.Х?лил