Язны? беренче ае бетеп кил?, к?нн?н-к?н кояш ?ылырак елмая, кар эри; тизд?н елгаларыбыз боздан арыныр. Мордовияд? Мокша ??м Сурадан зур елгаларыбыз юк, ? кечкен? елгачыкларыбыз байтак. Алар язгы ташу вакытында халкыбызга су басу куркынычы тудыра да инде. Шу?а Республикада язгы ташу алдыннан су басу очраклары килеп чыкканда аларны булдырмый калуга юн?лдерелг?н чаралар комплексы эшл?нел?. Бу турыда Мордовия Республикасы буенча ГУ МЧС РФ эчке эшл?р буенча генерал-майор Андрей Геннадьевич Наумов гад?тт?н тыш х?лл?рне кис?т? ??м бетер? буенча т?п м?сь?л? – кар суларын ?иб?р?г? ??м язгы ташу бел?н б?йле барлыкка килг?н гад?тт?н тыш х?лл?рне? н?ти??л?рен булдырмый калуга, су басу булган х?лд?, аны? зыянын азайтуга ?зерлек турында ?йтте.
- 2014 ел гидрометеорологик шартлар к?рс?тк?нч?, ташуда су басу Мокша елгасы тир?сен? урнашкан районнарда – Ельник, Ковылкино, Краснослободск, Темников, Теньгушево, Зубово-Поляна, Ичалки ??м башкаларында булуы билгел?н?. Барлыгы 2014 елгы ташуда 18 райондагы 46 яш?? урынына, 4193 ?йг? ??м 10726 кешег? су батыру куркынычы яный.
2012 елны? апреленд?ге кис?к ?ылыту, к?чле я?гырлар ??м карны? тиз эр?е аркасында у?айсыз гидрометеорологик ситуация барлыкка килде. Бу кечкен? елгаларда ??м сусаклагычларда суны? максималь чыгышына ??м, н?ти?? буларак, республиканы? шактый территориясен су басуга китерде. Шуны? аркасында республиканы? аерым районнарында гад?тт?н тыш х?л режимы кертелг?н иде. Бу ситуация анализланды ??м быел язгы ташуга ?зерлек бара инде. Мордовия Правительствосы бел?н 24.02.2014 ел № 111 “О мерах по предупреждению чрезвычайных ситуаций в период весеннего паводка 2014 года” диг?н распоряжениесенд? республиканы? башкарма ??м ?ирле ?зидар? в?килл?ре алдында бурычлар куелды.
Язгы ташуга каршы чараларга Мордовия Республикасы Правительство к?рс?тм?се бел?н бюджет акчалары хисабына су басу н?ти??л?рен ?лешч? каплау ?чен гражданнарга беренче чиратта ???миятле булган милекне югалткан ?чен матди ярд?м ??м субсидиял?р бир?г? ??м авария-торгызу эшл?ре уздыру чыгымнарын каплауга 7,020 млн. сум б?леп бирелде. ?тк?н ел шул ук чараларга 5, 43 млн. сум бирелг?н иде ??м шул акчалар кулланылды.
?тк?н атнада Республиканы? к?нбатыш район ??м муниципаль бер?млекл?рне? ?ит?кчел?ре су басу н?ти??л?рен киме-т?г? ?з вакытында чаралар к?р? алсын ?чен, и? к?п ташу суы баса торган Краснослободск районында ?тк?н утырышта гад?тт?н тыш х?лл?рне кис?т? ??м язгы ташуга ?зерлек м?сь?л?сен х?л итте. Анда язгы ташу чорында куркыныч зонага эл?кк?н торак пунктлары исемлеге расланды, эвакуациял?? планы ??м кеше, аны? малы, хайваннарны урнаштыру урыннары да билгел?нде. Шундый схема ??рбер районда бар, ди Андрей Геннадьевич Наумов.
Март-апрель айларында табигать к?ренешл?ре тырышы турында Светлана Евгеньевна Хлевина, Мордовия гидрометеорологик хезм?т ??м тир?-як мониторингы ?з?ге начальнигы с?йл?п бирде. Ул:
- К?з к?не я?гыр к?п яуганга, ?ирд?ге дымлылык 170%ка нормадан артык; бигр?к к?нбатыш районнарда бу к?ренеш к?з?тел?. ?тк?н елны? 12нче ноябренд? кышкы режим башланды. Быел карда су к?п. Кар ява да, басыла да барды. Б?ген кар ?кренл?п эри. Ташу апрель аены? беренче декадасында булыр дип ис?плибез, ди ?ит?кче. Я?гырлар, ?тк?н елга караганда, мартта аз яуды. Шу?а су ?тк?н елга караганда 0,5 метр т?б?н булыр дип уйлыйбыз. К?п иттереп я?гыр яуса, ташу мартны? ахырында ук та була ала.
Су басу куркынычы янаган урыннарда яш??чел?р синоптиклар х?б?рл?рен? ешрак колак сала башлады. К?нн?р ?ылыну с?б?пле кырларда эри башлаган кар, елгалардагы ташу сулары бигр?к т? зур куркыныч тудыра. Д?рес, ?лег? борчылу ?чен с?б?пл?р ?лл? ни юк. Т?нл? ?ава температурасы нольд?н бераз т?б?нр?к, к?ндез нольд?н бераз югары тора. Дим?к, су ташулар быел кин?т булмас, дип ?метл?н?без. Барыбер, ташу суы бел?н кечкен? елга, т?б?нлек ?ирл?р батырылыр, ди Светлана Евгеньевна.
Мордовияне? урман, ау ху?алыгы ??м табигатьне куллану министры урынбасары Макейчев Александр Николаевич язгы ташуга ?зерлек турында болай ди:
- Мордовияд? су ху?алыгы комплексында 170 гидротехник корылма, шуларны? 46 ГТСсы куркыныч х?лд?. Ху?асыз ГТС саны 93. Язгы ташуга ?зерл?нг?нд? республикада язгы-к?зге чорда т?б?нд?ге чаралар башкарылды: гидротехник корылмаларны ремонтлау, елга ярларын чистарту иде. “Язгы ташу“ планнары республиканы? барлык ш???р округларында ??м муниципаль районнарында эшл?нде. Бозны? ныклыгы оператив контрольд? булачак ??м к?з?т? челт?ре эшл?яч?к. Вертолетларга кад?р ?зер. Марттан Ростехнадзор белгечл?ре бел?н берлект? гидротехник корылмаларны тикшер?л?р башланды. Потенциаль куркыныч зоналарда язгы ташу чорында постлар булыр. Алар буенча ?аваплылар билгел?нг?н, к?нд?лек мониторингны ничек алып барырга кир?клеге турында инструкциял?р бирелг?н, поста-новлениял?р нигезенд? муниципаль район администрация ??м оператив хезм?т ?ит?кчел?ре бел?н булдырылган килеш?л?р т?зелг?н, – дип х?б?р итте Александр Николаевич. Шул килеш? нигезенд? куркынычны х?б?рл?? радио, м?чет, чирк??л?рд?н ча? сугу эшен т?эмин ит? д? зарур, – диде ул. Авылда су басуга каршы барысыны? да бер-берсен? х?б?р итеп, ярд?мл?шеп эшл?вен иск? т?шерде. Х?зер д? бу т??риб? онытылмасын, кешел?р берд?м булсын иде.
Очрашуда катнашучылар бел?н ?нг?м?д? журналистларны? сорауларына ?аваплар алынды. Кайсыберл?ре бел?н таныштырам:
- ?тк?н ел ташу суы батырган ху?алык-ларны? югалтуларын компенсациял?? нинди д?р???д? ?т?л??
- Комиссияне? т?п кис?т?л?ре ?тк?н ел август аена кад?р ?т?лде. ? мен? 390 миллион сум акчалата компенсацияг? килг?нд?, чират буенча т?л?? Программасы кабул ителде. Т?л??л?р б?ген д? д?вам ит?.
Сарансктагы Посоп турында да сорау булды, ч?нки ел саен Инсар елгасыннан чыккан ташу суы тир?-як йортларын батыра, халык кунакхан?л?рг? эвакуациял?н?, кыймм?тле ?йберл?ре сак урыннарына к?черел?...Быел ничегр?к эшл?р бара?
- Б?ген эшли торган х?к?м?т Программалары буенча ?тк?н елгы ташуда 300 йортка су керс?, быел су кер? куркынычы 130 йортка гына яный, ч?нки 170 йортта яш?г?н халыкны я?а яш?? урыннарына к?черелдел?р. Ташуга ?зерлек план буенча бара.
- Быел ??й эссе дип интернет чыганак-ларда язалар. Бу с?з д?ресме?
- Табигать к?ренешл?рен? прогноз 25нче марттан со? булачак.  Россия к?л?-менд? шул сроклар билгел?нг?н. Март аенда я?гырлар аз иде, ??й коры булуы 50-60% д?лилл?н?.
Очрашуны? азагында Светлана Евгеньевна Хлевина, Мордовия гидрометео хезм?т ??м тир?-як мониторингы ?з?ге начальнигы, 23нче мартта гидрометеорологик хезм?тк? 180 ел тулу у?аеннан бу ?лк?д? хезм?т ит?чел?рне кайнар котлады.

Наил? Насырова