Исеме аны? Ш?мил Кыяметдин улы Чураков. Ул 1952нче елны? 3нче январенд? Л?мбер? районы Хаджи авылында д?рт балалы гаил?не? и? олысы булып туып-?ск?н. Гомер кешег? бер ген? бирел?. ??ркем шул гомерне н?ти??ле, м?гън?ле итеп ?т?рг?, барлык уйлаганын эшл?п ?лгерерг?, ?ирд? ?зене? эзен калдырырга омтыла. Без катлаулы, ыгы-зыгылы заманда яшибез. Шу?а к?р? тормышыбызда ?зара м?н?с?б?тл?рне? нинди булуы зур ???миятк? ия. Дим?к, башкаларны? си?а у?ай м?н?с?б?тт? булуын тел?с??, ?зе? яхшы к??елле кеше булырга тиешсе?. ? моны? ?чен кеше ярату, намуслылык, батырлык, ш?фкатьлелек, м?рх?м?тлелек кебек матур сыйфатларга ия булырга тиеш. ?леге ?т? гади, тыйнак, ?д?пле кеше бел?н аралашу к??елг? тынычлык, ?анга нур ?сти. – Бала чакта кем булырга хыяллана идегез?
- ?й, кем ген? булырга хыялланмадым ик?н?!... Минемч?, кечкен? вакытта ??ркемне? д? хыяллары к?п була торгандыр ул. Кешег? Ходай тарафыннан с?л?т диг?н н?рс? бирел?. Шуны югалтмыйча ?стер? алырга кир?к. Безд?д?, н?сел буенча караса?, к?бр?к хезм?тк? тартылган кешел?р. Тимерчел?р, укытучылар династиясе булган кебек, б?лки минем д? ?иде буын ?би-бабайлар арасында нинди ген? т?рле профессия кешесе булгандыр, ?йт?е авыр. ?тк?нн?рне иск? алсак, балачактан ми?а туган авылым Хаджида бик к?п авыл, ху?алык эшл?рен башкарырга туры килде. Эшл?п ?ск?нг?, эшт?н курыкмадым. Совет властене? аякка баскан вакыты туры килде. Эшче профессиясе х?рм?тт? иде. Хаджида башлангыч м?кт?п кен? булганга, мин Кырви урта м?кт?бене? сигезенче классын т?мамлап, эшче булырга тел?п, ФГУП “Саранский механический завод»ына хезм?тк? урнашып, Кырвида кичке унеллык урта м?кт?пне т?мамладым. Илг? булган бурычны, Ватан сакчысы буларак, Грузияне? Батуми диг?н ш???ренд? ?ттем. Танкка каршы взводта башта оператор, со?ыннан ?лк?н оператор вазыйфаларын ?т?дем.
- Сезг? армия сафында хезм?т ит?рг? авыр булдымы?
- Авылда ?ск?нн?р эшт?н курыкмый, дидем. Армияд? хезм?т итк?нд? ми?а квалификация буенча ?с?рг? д? м?мкинчелек бар иде. ? яраткан вазыйфалардан берсе - караулга й?рерг? ярата идем. Ч?нки Кара ди?гезне к?з?т? бик матур ??м кызыклы шогыль. ?мма туган як ??рвакыт ?зен? тартып торды.
- Туган авылыгыз сез ?ск?н вакытта ниндир?к иде? Ист?лекл?регез бел?н уртаклашыр идегез.
- Иске башлангыч м?кт?п исемд?, ул б?генге з?р?тл?р тир?сенд? иде. У?ыш ?ыйган вакытта шул м?кт?п бинасында балалар бакчасы оештырыла иде. Акыл бел?н эш итк?нн?р ?ит?кчел?р. «Владимир Ильич Ленин» исеменд?ге колхозыбызда шул вакыт атлар, куйлар, казлар асрый идел?р. Авыл тегерм?не еш иск? т?ш?. ?ле тагы бик ачык беренче лампочка кабынуы ист?. 60нчы елларда ??рбер ?йд? чыра, х?ллер?кл?ренд? – лампа ягып тора идел?р. ? к?нн?рне? берсенд?: “К?теп торыгыз – лампочкаларга ут кабызабыз”, - дидел?р. Халык, зур д?ньяви вакыйга булганга, эшл?рен ташлап, лампочка кабынганын к?теп тордык. Кабынуга, ?йд? ген? т?гел, урам - д?нья яктырып китте. Барыбыз ?чен зур шатлыклы к?н булды.
– Без сезне китап укырга яратучы буларак та бел?без...
- Китапка булган м?х?бб?тем балачактан. Иске башлангыч м?кт?пк?, биш – алты яшьл?рд? булганмын, двоюродный Ш?йдулла братыма ияреп, беренче класста д?рест? утырып туйганчы ты?лап тора идем. К?рим? исемле укытучы апа да д?рест?н чыгарып ?иб?рми иде. Б?лкем шунда китапка кызыксыну тугандыр. ?з гомеремд? бик к?п китап укыдым. Кечкен?д?н яратып укылган, су урынына эчелг?н китаплар бик к?п булды. Х?тта француз язучысы Эмиль Золяны? 18 томлык китабын укып чыктым. Гюго, Горький кебек классикларны? ?с?рл?ре берсе д? читт? калмады. М. Горькийны? “Любите книгу - источник знаний” диг?н с?зе ??рчак к??елемд?.
– ? ?зегезне? м?х?бб?тегез турында н?рс? ?йтер идегез?
- Тормыш ипт?шем На?ия Айса кызы (алар игез?кл?р, икенчесе - Назир?) – безне? авыл кешесе, м?кт?пк? берг? й?реп ?стек.  Армияд?н кайткач (2 ел хезм?т иттем), шул ук ФГУП «Саранский механический завод»ы автомат линиял?ренд? наладчик булып урнаштым. Чит ?ирл?рне к?реп туган Хаджиема кайткач, матур ч?ч?к кебек аткан На?иям? 1973нче елны? 16нчы июленд? ?йл?ндем. Шул вакыт ул Саранск ш???ренд? кооперация техникумын т?мамлаган иде. Шуннан бер-беребезне яратып тормыш иттек, Рузалия ??м Марат балаларыбызны т?рбиял?п ?стердек, югары белем бирдек. Тормыш ипт?шем ?зе турында к?п с?йл?г?нне бер д? яратмады, кыска гына итеп ?йтк?нд?, минем На?иям бар яктан да у?ган, булган хатын иде; бакый д?ньяга к?ч?ен? мартта ике ел булыр. Дания, С?л?йман, кечкен? Азаматик оныкларым мине шатландырып торса да, канатым сынык.
– Тормыш девизыгыз нинди? Тормыш сезне н?рс?г? ??м нинди булырга ?йр?тте?
- Кешел?рне беркайчан да р?н?етм?ск?, начарлык эшл?м?ск?, булдыра алган кад?р ярд?м итеп яш?рг? кир?к, диг?н максат бел?н яшим мин. Тормышка килг?нд?, ул мине кечкен?д?н м?ст?кыйль булырга ?йр?тте. Х?зер-ге заманда к?п кен? ата-аналар бала-ларыны? начар укуында укытучыларны гаеплил?р, башка т?рле с?б?пл?р эзлил?р. Минемч?, барысы да баланы? ?зенн?н тора. И? м??име – тырышлык кир?к.
Чынлап та исем кешене биз?ми, кеше исемне бизи. Ш?мил Кыяметдин улы Чураков Ил ?чен ?аваплы механик заводыны? с?лам?тлекк? зарарлы 13нче цехында 36 ел буена тырышып хезм?т ит?. Хезм?т ветераны исемен й?рт?, т?рле-т?рле д?р???ле грамоталар бел?н б?л?кл?н?. Серле (секретный) завод цехларында эшл?г?нг?, к?пл?п т?пчен?ем? карамастан, н?рс?л?р ясавы турындагы сорауга туры ?авап ала алмадым. Бер Российское агентство по боеприпасам Пак З.П. диг?н М?ск?? генераль директоры имзасы астындагы грамотасын гына пенсия к?газьл?ре янында к?реп алдым; Ш?мил Чураков исемен биз?г?н. ??м со?гы соравымны: «Кеше нинди у?ай сыйфатларга ия булырга тиеш”, - дип бирдем.
- Кеше и? беренче чиратта акыллы булырга тиеш, бу бик м??им. Тормыштагы барлык авырлыклар, фа?игал?р, кайгы-х?ср?т – кешене? акылсызлыгыннан кил?. ?ир й?зенд? акыллы егетл?р ??м кызлар к?бр?к булса, тормыш та башкачарак барыр иде. ? ?зем? килг?нд?, кешене? сыйфатлары читт?н яхшырак к?рен?. Тик шулай да, ?з-?земне ??рвакыт тырышлыкка эт?р?м. И? м??име эче? кара булмасын. ?г?р кеше нинди д? булса начарлык эшли ик?н, ул аны? к??елен тырнап, й?р?генд? кала. Шул р?вешле кеше ?з-?зен ??залый. ? инде начарлык эшл?м?с??, к??еле? саф, чиста булса, кешене? эчке ??м тышкы д?ньясы матур була.

Наил? Насырова