Татар авылыны? татарлыгы
К?п кен? татар авылларыбыз мордва, русныкы тир?сенд? урнашкан. Алай гына да т?гел, татар авылларында т?рле милл?т кешел?ре ?зара дусларча аралашып тора. ?мма ??рбер милл?т в?киле ?зен югалтмыйча яши. М?с?л?н, Ельник районы Мордовские Пошаты м?кт?бенд?, барлык предметлар рус теленд? алып барылса, милл?те ягыннан татар ??м мукшылар туган телл?рен параллель д?ресл?рд? ?йр?н?л?р. ?йтеп кит?рг? кир?к, бу м?кт?пт? барлыгы 32 укучы, беренче сыйныфка быел ?ч татар малае Вачи (Вачеевка) авылыннан килг?нн?р.
Тагы к?рше татар Лобановка, Кадеш ( Новое Кадышово), мукшы Мордовское Корино авылларыннан килеп укучылар да бар. Милл?т кайда тупланган, шул урында туган телне укыту аша гына милл?тк? яшь Тукайларыбызны, С?йдашларыбызны, Урманчеларыбыз-ны ала алачакбыз. С?зем татар авылыны? татарлыгы турында. Татарны? яш?г?н нигезе авыл инде аны?. Татар авыллары милл?тне? бишеге булып тора. Х?зерге к?нд? милл?т буларак ис?н калуыбызны? да, туган телебезне саклап кала алуыбызны? да, ?хлакый яктан чистарак-сафрак булуыбызны? да ??м ?ле ?йтеп-санап бетерелм?г?н башка бик к?п яхшы сыйфатларыбызны? да нигезенд? авыл ??м аны? т?рбиясе ята. Татарлыкны? чишм? башы гаил?д?, аннары м?кт?пт?, шу?а м?кт?п бел?н с?земне башлап ?иб?рдем.
Бу авылны? килеп чыгышы турында болай диел?: “Я?а Кадышево - Ельник районында ага торган Мокша елгасы буена урнашкан. По «Списку...» (1869) - Ново-Кадышево - казенное село Краснослободского уезда из 49 дворов. Название - антропоним: Кадышевы - темниковские татары служившие на засечных чертах Пензенского края, были владельцами населенных пунктов». Б?ген 29 йортлы Кадеш авылында 50д?н артык кеше яши. ?йл?рг? ут, газ, су кертелг?н. Тагы ерак т?гел Иске Кадеш авылы булган, ул б?ген юк инде. Мордовские Пошаты, Лобановка, Вачеевка, Новое Кадышево авылларына бер администация. Аны Мялькина Татьяна Фоминичевна ?ит?кли. Бу авылларда яш??че т?рле милл?т кешел?ре ярд?мл?шеп торалар. Вачига кибетк? й?рс?л?р, Мордовские Пошатыга – кибетл?р бел?н почтага, Кадешка саулыкларын д?валарга, ч?нки анда ФАП урнашкан. ? к??ел ачарга, т?рле телл?рд? ?ырлар ты?ларга Пошаттагы м?д?ният учагына баралар. Мордовско –Пошатский СДК базасында мукшы милл?тле «Лаймонь панчфкя» фольклор ансамбле эшли. Татар ансамбле булмаса да (оештырасылары бар), татар ?ырларын матур иттереп Мордовские Пошаты м?кт?бенд? белем алган укучылар я?гырата, мукшычасын да татар кызлары сиптерт?л?р ген?.
Берсе бетерг?н: санап китк?н барлык авылларда асфальт юллар ?имерелг?н. Урамда к?з, тизд?н бу юллардан резинка итексез ?теп булмас. ? Кадеш авылында б?тенл?й асфальт юк. Ун еллар элек юл т?з? турында с?з чыккан булган ??м шунда ук бу с?з ?лг?н д?. Мо?а карамастан, йортлар т?зел?, балалар туа.
- Авыл тырыш; эш с?юч?н халкы, туган авылга булган м?х?бб?те аркасында яш?п кил?. Б?генг? юл юклыгы яшьл?рне авылда утырып калуга комачаулый. Яшьл?р Кадешта аз т?пл?н?, ч?нки эш урыннары бел?н т?эмин итк?н урыннар да аз. Бер ОО “Луч” ?ит?кчесе Иван Петрович Кокарев барлык кешене эш урыны бел?н т?эмин ит? алмый. Башка оешмалар юк. ?мма туган ?ирне ярату ?з эшен эшли: балалар туа, йортлар, сир?к булса да, т?зел?. Яшь гаил?л?рд?н ике балалы Бахтияров Р?шит ??м Алия, Кремчеев Раис ??м Наил?, биш балалы Шехмаметьев Зариф ??м Луиза гаил?л?ре авылыбызны яш?рт?, яш?т?, ди аралашканда Мордовские Пошаты урта м?кт?бенд? озак еллар ана теле ??м ?д?бия-тын тырышып укытучы Сания Камиль кызы Утешева. Аны? укучылары т?рле конкурсларда, олимпиадаларда призлы урыннар яулыйлар. Сания Камилевна татарлыкны буыннарга б?л?к итеп калдыручыларны? берсе.
Авыл горурланырлык кешел?ре д? бар. Тарих битл?ренн? игътибар бирс?к, Тенишев - Петербург купечы, М?ск??д?ге кибетенд? каракуль да саткан. Тагы патша заманында промышленник Бахтияров туган Кадешында тегерм?н, май, к?н, киндер заводлары тоткан, к?п ?ирл?ре бел?н туган авылын ерак ?ирл?рг? таныткан. Б?ек Ватан сугышы (ис?н калучылары юк) ??м тыл батырлары байтак булган. Б?ген Кадешны? х?рм?тк? лаек и? карт кешесе – Богданова Сания Шакир кызы. Ул 86 яшен тутырган.
Бер милл?тне милл?т ит?че факторларны? берсе тел булса, икенчесе, ?ичшиксез, гореф-гад?тл?р. Теге яки бу халыкны? ?тк?не д?, б?генгесе д? милли традициял?рд? ачык чагыла. ?з вакытында Кадешта ?ч м?чет булган. Б?генге м?четне? нигез ташын куючы Х?с?н Х?с?ен улы Сухов. Х?зер анда Камиль Х?с?ен улы Сухов имам. Аны? ?йт?енч?: “Б?ген халык м?х?лл?не м?чет ??м шул м?чет тир?сенд?ге йорт-авыллар дип уйлый. Чынлыкта бу шулай. ?мма, м?х?лл? ул м?чет кен? т?гел, ? шушы ?ирлект?ге халыкны? м?д?ни, социаль, рухи, м?гариф эшл?рен ?айлап алып барган ??м тулысынча динг?, милли мираска таянган яш?еш системасы. Бу тулы бер ??мгыяви институт».
Я?а Кадеш авылы халкы борынгыдан калган гореф-гад?тл?рне саклаган. Милли, дини б?йр?мн?рне ?тк?реп кил?л?р анда. Быел Корбан гаетен ?тк?рг?ч, су ?стен? беренче боз к?рен?г?, ??р елдагыча, каз ?м?л?рен д? г?рл?п ?тк?рерл?р. Мокша елгасы ярына урнашканга, Кадешта халык каз асрый. Тир?-к?ршел?р берг? ?ыелып каз йолкалар (каз йолку еласын ничек ?тк?р?л?ре турында авыл укучылары иншаларында язган идел?р). Шул арада эретелг?н каз мае бел?н ашарга белен д? ?лгер?, ?пк?-бавырдан аш пешеп чыга, табын уртасына чыжлап самовар да менеп утыра. Шаяртулар, к?лке бел?н б?йр?м ??ел?. Шулай авыл яши; туган телебезне саклап, гореф-гад?тл?ребезне яш?ртеп, м?д?ниятыбызны саклый.
Наил? Насырова