Петр Ибаев болай дип язган: “Тарихыбызга кагылышлы бер ген? ?йберне, бер ген? биз?кне д? онытырга ??м югалтырга хакыбыз юк безне?. Болар - безне? ?би-бабаларыбызны? ?зл?ренн?н со? килг?н буыннарга, безг? ген? т?гел, балаларыбызга ??м балаларыбызны? балаларына да мирас итеп калдырган байлыгы. ?г?р боларны? бер?рсен х?терд?н ?уйсак, моны? ?чен безне й?з, ме? елдан со? да гафу итм?яч?кл?р”. Д?ньяда озак яш?рг? ?лгерм?с?м д?, гасырлар д?вамында буыннан-буынга к?чеп килг?н  ?би-бабаларыбыз м?д?ниятын к?реп калырга ?лгердем. М?с?л?н, авыл ?ене? ??рберсенд? чикк?н кашага, чебелдек, т?рд?ге шамаиллар куелган кишт?л?рд?ге т?сле мулинелар бел?н чикк?н пар к?г?рченн?р ??м т?рле биз?кл?р бел?н чикк?н с?лгел?р х?терд? уелып калган. ? ?йл?рне? тышкы яктан биз?леше нинди матур иде; кайбер авылларда б?ген д? агачтан н?фис биз?кл?р кисеп т?р?з? биз?кл?ре сакланган, яки я?артылып эшл?нелг?н. Без аны сагынабыз да, сокланабыз да, горурланабыз да. Бай м?д?ниятлы, тарихлы халык булганга, оныкларыбызга с?йл?п калдырырлык мирасыбыз бар.
Бераз т?сл?р ??м биз?кл?р турында. Татар милли биз?кл?рне? нигезен - ч?ч?к, яфрак ??м ?семлек биз?кл?ре т?шкил ит?. Милли биз?кл?ребезне? нигезен яшел, з??г?р, алсу, сары т?сл?рг? ?стенлек бирел?. Яшел т?с - яш?? билгесе, з??г?р- тынычлык, к?к й?зе, сары - кояш, алтынсу - затлылык т?се буларак сур?тл?н?. ?йне челт?р-челт?р ак п?рд?л?р, биз?кле-ч?ч?кле чаршаулар, чиг?ле с?лге, ашъяулыкларсыз элек авыл ?ен к?з алдына да китереп булмаган, дидек. Элекке заманда татар ?йл?рене? ??мм?сенд? намазлык, сабый бишеген? тартылган чиг?ле чабылдык, кашагалар, менд?р тышлары, ??йм?л?р… И? таралганнарыны? берсе с?лге - татар хатын-кызыны? осталыгына ??йк?л! К?з нурларын кушып, кабатланмас биз?кл?р т?шерелг?н с?лгел?р и? зур б?л?к итеп каенанага бирел? торган булган. Киявене? якыннарына да к?л?ш с?лге б?л?к итк?н. ?йе, ч?пл?м с?лге, чуптарлы с?лге, кызыл башлы с?лгел?р бел?н дан тоткан татар халкы. Й?р?к хисл?рен кушып к?з явын алырдай биз?к т?шереп чикк?н, в?гъд? билгесе булган кулъяулыклар. Ромодан районы Белозерье авылында б?генг? кад?р туй б?л?ге буларак яшь килен чикк?н яулыкларын бир?. ?ле тагы бер?рсе чикк?н кульяулыкны ошатмаса, ?ст?л аягына б?йл?п калдыручылары да табыла.
Б?тен д?ньяга билгеле булган милли киемн?рд?ге биз?кл?р ?леге к?нг? кад?р сакланган. Х?зер милли биз?кле киемн?р модасы конкурслары ?т?. Милли биз?кле киемн?р киг?н яшьл?р к?рен? башладылар. ? Мордовия м?кт?пл?ре милли почмакларында, яки музейларында борынгы ?бил?ребез киемн?ре лаеклы урын алып торалар. Бернич?сен? тукталыйк.
Калфак - татар кызыны? и? н?фис, з?выклы баш киеме. XVIII гасырда  ук Мордовия татар байларыны? хатын-кызларында да бу баш киеме булган. XIX гасырда калфак тагын да камилл?ш? т?шк?н, аны? материалы да ?зг?рг?н. Калфакны б?рхет тукымадан 16-20 см итеп тег? башлаганнар. ?лб?тт?, камиллек? чикл?р юк. Эн?е - м?р??н, с?йл?нн?р бел?н чиг? башлаганнар, алар тагын да соклангычка ?йл?нг?нн?р. XX гасырда калфаклар т?мам кечер?еп, баш киеме булудан туктый, бары тик биз?н? ?йберен? ?йл?неп кала. Кадошкино районы Иса авылы халкы концертларда, театр куйганда калфак турында онытмыйча кия идел?р. ? т?б?т?й бик борыннан ук киг?нн?р. Т?б?т?йне элек гадир?к материаллардан текс?л?р, х?зер инде б?рхет т?б?т?йл?р ки? кулланышта. Аны? с?йл?н, м?р??н, алтын ?епл?р бел?н чикк?нн?ре к?рк?мр?к к?рен?. Б?ген д? т?б?т?й татар халкыны? милли баш киеме булып санала, ир-атлар аны урамда да, ?йд? д?, м??лесл?рд? д? бик яратып киял?р.
Камзуллар да ?киятт?ге т?сле иск? кереп калган: озын яки кыска, ?и?сез яки ?и?ле, ябык яки ачык из?ле, ?ч, биш, ?иде биллел?р. Камзулларны б?рхетт?н текк?нн?р ??м еф?к, асылташлар бел?н биз?г?нн?р. Кунакка, яки кибетк? барганда кия торган озын кунычлы к?н читеге  бар иде ?биемн?рне?. Читекне ирл?р д?, хатын-кызлар да киг?н. Урамга чыкканда читек ?стенн?н к?н к?веш яки резин калуш киг?нн?р. Хатын-кызлар арасында каты табанлы читекл?р д? ки? таралган була. Яшь хатыннар ??м буй ?итк?н кызлар к?бр?к биек ?кч?ле каюлы читекл?р, ч??к-башмаклар киярг? яратканнар. Кунакка барганда хатын-кызлар бел?зек, алкалар, биз?кле чулпылар киг?нн?р.
Бала ит?кле, яки абуркалы хатын-кыз к?лм?ге ?стенн?н киелг?н алъяпкыч-фартукларны б?ген яратып куллана хатын-кызлар. ?з-?земне бел?-белг?нн?н ?йш? ?бием д?, ?мин? ?бием д? алъяпкыч кидел?р. ?йш? ?биемне? алъяпкычлары т?рле-т?рле булды - аш пешерг?нд? берсен, урамга чыкканда икенчесен кия иде ул. Челт?рле, чиг?ле алъяпкычлары да бар иде. Б?ген кайбер район авылларында яшь килен, туйны? икенче к?ненд?, ?зе чикк?н фартук ябып эшк? тотына.
Кул эшл?рен? оста инде татар хатын-кызлары.  Бик тел?п кул эшл?ре бел?н ш?гыльл?нг?нн?р:  тукыма тукыганнар, кием текк?нн?р, биз?кл?п чикк?нн?р. ??р биз?кт? кабатланмас халкым тарихы.

Наил? Насырова